Το ηφαίστειο του Οξυλίθου του Δημήτριου Γ. Κοίλιαρη
Α. Προλογικά. Το Αιγαίο πέλαγος και η εγγύς παράκτιος περιοχή βρίθουν (είναι γεμάτες) ηφαιστείων, των οποίων η δράση εκδηλώθηκε κυρίως από την πλειόκαινο περίοδο (5.000.000 χρόνια από σήμερα) και στο εξής. Κάποια από αυτά εξακολούθησαν να λειτουργούν μέχρι το πρόσφατο σχετικά παρελθόν: Το της Νισύρου κατά το έτος 1871 και 1873, το της Θήρας (Σαντορίνης) κατ’ επανάληψη έδρασε κατά τους ιστορικούς και τους καθ’ ημάς χρόνους. Η τελευταία έκρηξή του έλαβε χώρα το 1950.
Η Νίσυρος άνωθεν
Το ηφαίστειο της Νισύρου
Το υποθαλάσσιο ηφαίστειο της Σαντορίνης
Η ηφαιστειακή δράση εκδηλώνεται σε περιοχές του στερεού φλοιού της γης ήσσονος αντιστάσεως (αυτό σημαίνει ότι δύναται η λάβα να διαπεράσει το στερεό φλοιό της γής και να εξέλθει στην επιφάνεια) με βαθιά ή και διασταυρούμενα κενά, που επιτρέπουν τη μετακίνηση του μάγματος και τελικά την έξοδό του και την έκχυση της λάβας στην επιφάνεια της γης.
Β. Ειδικά
- Τόπος. Το ηφαίστειο του Οξυλίθου βρίσκεται στην κεντρική ανατολική Εύβοια ΝΑ της Κύμης σε ευθεία απόσταση 6 χιλ/τρων περίπου από αυτήν. Στη Ν και ΝΑ πλευρά του απλώνεται το χωριό Οξύλιθος, το μεγαλύτερο μετά την Κύμη χωριό του τέως Δήμου Κύμης.
Τοποθεσία ηφαιστείου Οξυλίθου
Το ηφαίστειο απο απόσταση
2. Ύψος. Το ηφαίστειο του Οξυλίθου, το οποίο, φυσικά, σε μεταγενέστερους ιστορικούς χρόνους, μετά την παύση της λειτουργίας του, προσήλκυσε, λόγω της γονιμότητος του εδάφους, κατοίκους και έδωσε το όνομα στον οικισμό, έχει ύψος 414 μέτρων, είναι δε το μεγαλύτερο της Ευβοίας και Σκύρου. Για το λόγο αυτό και για τη χαρακτηριστική και εντυπωσιακή του μορφολογία είναι από πολλού χρόνου γνωστό.
Ο κώνος του ηφαιστείου
3.Ηλικία. Η δράση του χρονολογείται από τις αρχές της πλειοκαίνου εποχής, 5.000.000 χρονια από σήμερα, μέχρι την τεταρτογενή περίοδο, 5.000 χρόνια νωρίτερα, 3.000 χρονια προ Χριστού. Ο χρονικός αυτός προσδιορισμός, κατά τους κορυφαίους γεωλόγους και ηφαιστειολόγους, είναι βέβαιος , επειδή αναβλήματα του ηφαιστείου αυτού βρίσκονται στα ιζήματα της λοφώδους περιοχής μεταξύ των ποταμών/χειμάρρων Αυλωναρίου και Οξυλίθου, όπισθεν ή Α της μονής Μάτζαρη.
4. Δημιουργία. Στην Α άκρη της κεντρικής Ευβοίας, εκεί, όπου απλώνονται σήμερα οι νεογενείς αποθέσεις της λιγνιτοφόρου λεκάνης της Κύμης, εκδηλώθηκε έντονη ηφαιστειακή ενέργεια κατά τους μεταλπικούς χρόνους (5.000.000 χρόνια από σήμερα). Η διάταξη των κέντρων ηφαιστειακής ενέργειας και το επίμηκες του όλου ηφαιστειακού σχηματισμού αποκαλύπτουν ότι αυτός βρίσκεται επί ρήγματος διευθύνσεως ΒΔ-ΝΑ που διασχίζει το υπόβαθρο της νεογενούς λεκάνης της Κύμης. Το ρήγμα αυτό αρχίζει από την Αμάρυνθο, διέρχεται από τη Στενή και διά μέσου της νεογενούς λεκάνης της Κύμης συνεχίζεται προς τη Σκύρο. Το ρήγμα αυτό διευκόλυνε την έξοδο του μάγματος από τη μαγματική εστία που βρίσκεται κάτω από τη λεκάνη της Κύμης.
Άποψη της κορυφής του ηφαιστείου από Δυσμάς
5.Μορφολογία σχηματισμού. Ο ηφαιστειακός σχηματισμός του Οξυλίθου προβάλλει με το έντονο ανάγλυφο στο μέσο ομαλής σχετικά μορφολογίας εδάφους. Οι μαστοειδείς, θολοειδείς, κωνικοί λόφοι της Άνω Ποταμίας, ο οξύληκτος του Οξυλίθου (ύψος 414 μ) και η σειρά των λόφων μέχρι Κήπων και Κουρουνίου συνιστούν τον ηφαιστειακό αυτό σχηματισμό. Η λοφοσειρά αναπτυσσόμενη κατά διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ έχει μήκος 4 περίπου χιλ/τρων.
Τόφφοι του ηφαιστείου Οξυλίθου
6.Άλλα όμορα (γειτονικά) ευβοϊκά ηφαίστεια. Αυτά είναι:
α) του Ορίου, ΝΑ του Οξυλίθου σε ευθεία απόσταση 4 χιλ/τρων από αυτό
β) του Μετοχίου, ΒΔ της Κύμης
γ) στις Μπάρες Σκύρου
δ) του Θορίου πλησίον του χωριού Ροβιές της Β Ευβοίας
ε) των Λιχαδονήσων στη ΝΔ άκρη της Β Ευβοίας
7.Κίνηση ηφαιστειακής δράσεως. Αρχικώς φαίνεται ότι έδρασε το ηφαίστειο της Άνω Ποταμίας. Ακολούθως λειτούργησε του Οξυλίθου. Μεταγενεστέρως το ηφαιστειακό κέντρο Καρακολίθου, Β του Κληματαρίου. Τέλος εκδηλώθηκε η ηφαιστειακή ενέργεια στον πεπλατυσμένο λόφο Β των Κήπων.
Οι μαστοειδείς λόφοι της Άνω Ποταμίας (Προφήτου Ηλία και Αγ Νικολάου) συνιστούν ανεξάρτητους σχηματισμούς. Επειδή οι λάβες των δύο κωνικών λόφων είναι του αυτού τύπου, δεν είναι δυνατή η παρατήρηση επικαλύψεως, διότι αμφότεροι καλύπτονται σήμερα απο μανδύα αποσαθρώσεως, επί του οποίου η βλάστηση είναι πυκνή. Απεναντίας από το ηφαίστειο του Οξυλίθου μέχρι τους Κήπους οι επικαλύψεις λαβών μας επιτρέπουν να διακρίνομε μετατόπιση του κέντρου ενέργειας απο ΒΑ προς ΝΔ.
Στο ηφαίστειο του Οξυλίθου αναγνωρίσθηκε η ύπαρξη συνολικά 11 τύπων λαβών, καθένας από τους οποίους αντιπροσωπεύει ξεχωριστή έκχυση (έξοδο) από τα κέντρα ενεργείας του ηφαιστείου αυτού.
8. Το ηφαίστειο του Ορίου (Οριού). Τόφφοι του ηφαιστείου αυτού εμφανίζονται στη ΝΔ περιοχή της νεογενούς λεκάνης της Κύμης. Περίπου 50μ πριν από τη γέφυρα της Μουρτερής ασφαλτοστρωμένος δρόμος οδηγεί στο Δ τμήμα του οικισμού της. Σε μικρή απόσταση, 100μ περίπου, άνω αριστερά διακρίνομε εντυπωσιακούς εδαφικούς σχηματισμούς. Αυτό είναι το ηφ. του Ορίου, ανεξάρτητο του ηφ. Οξυλίθου, διότι υπάρχουν μεγάλες διαφορές ορυκτολογικής και χημικής συστάσεως των αναβλημάτων των δύο ηφ. Εν γένει από τη μελέτη των ηφαιστειακών υλικών συνάγονται αβιάστως δύο συμπεράσματα, ότι οι τόφφοι του ηφ. Ορίου προέρχονται από αναβλήματα ηφ. ανεξαρτήτου εκείνου του ηφ. Οξυλίθου και ότι η δράση του ηφ. Ορίου ή προηγείται ή ταυτίζεται με την πρώτη φάση των εκρήξεων του ηφ.Οξυλίθου.
Τόφφοι από το ηφαίστειο του Ορίου
9.Μελετητές. Εκτενή εργασία περί του ηφαιστείου αυτού έχει δημοσιεύσει στον Η τόμο του Αρχείου Ευβοϊκών Μελετών (ΑΕΜ), 1961, σ. 39-74 της Εταιρείας Ευβοϊκών Σπουδών (ΕΕΣ) ο Ι Παπασταματίου, υφηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Δ/ντής παρά τω Ινστιτούτω Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους. Στη δημοσίευση αυτή έχει προστεθεί η σχετική γενικότερη βιβλιογραφία.
10. Λεξιλόγιο ειδικό προς, έστω μερική, κατανόηση των γεωλογικών όρων που περιέχονται στη σύντομη αυτή εργασία.
Αναβλήματα: προϊόντα ηφαιστειακής δραστηριότητας, τέφρα, σποδός, βομβες, βολίδες
Αποσάθρωση: προοδευτική και σταδιακή αποσύνθεση των υλικών των εδαφών, των πετρωμάτων , της λάσπης και άλλων τεχνητών υλικών.
Λάβα: διάπυρη ύλη από λιωμένα πετρώματα που βγαίνει από τα ηφαίστεια, ο βράχος που προκύπτει από την ψύξη και στερεοποίησή της
Μάγμα: διάπυρο τήγμα πετρωμάτων που βρίσκεται στα έγκατα της γης, το οποίο φθάνοντας στην επιφάνεια στερεοποιείται δημιουργώντας τα εκρηξιγενή ή πυριγενή πετρώματα, που λέγονται επίσης και μαγματογενή. Μάσσω (αρχ ελλ)= ζυμώνω Τήγμα: μάζα σε υγρή κατάσταση, που υπάρχει σε ορισμένες βαθιές ζώνες του φλοιού της γης. Τηκω= λιώνω
Νεογενής λεκάνη: η μορφη που έλαβε μια περιοχή τα τα τελευταία 20.000.000 χρόνια
Οξύληκτος: που καταληγει σε αιχμηρή, σε μυτερή κορυφή
Ιζήματα: πετρώματα που σχηματίζονται από κατακρήμνιση και αποθεση υλικών
Τόφφοι: πετρώματα που προέρχονται από υλικά που εκτινάσσονται απο ηφαίστεια
11.Αφιέρωση. Η σύντομη αυτή αναφορά στο ηφαίστειο Οξυλίθου αφιερώνεται στον εξαίρετο εξ Αγίου Λουκά κουμπάρο μου, Δημήτριο Χαρ. Χαρίτο, καθηγητή της Φυσικής.
Δημήτριος Γ Κοίλιαρης
εξ Ωρολογίου
Κλασσικός Φιλόλογος
Επίτιμος Λυκειάρχης
Μαΐος 2017
Ευχαριστούμε θερμά τον κύριο Δημήτριο Κοίλιαρη για τη παραχώρηση της άδειας δημοσίευσης του έργου του, καθώς και τον κύριο Ευάγγελο Στάμου για την πολύτιμη βοήθεια του.
