Αν το άφατο δεν είναι δυνατόν να ειπωθεί, τότε σε τι χρησιμεύει η λογοτεχνία;

«… Δεχτήκαμε επίθεση από έναν λοιμό αγνώστων αιτιών… Μέχρι χθες ήμασταν  ελεύθεροι, όμως από σήμερα είμαστε σε καραντίνα… Αντίδοτο για το λοιμό δεν έχουμε βρει …. Προσπαθούμε να τον περιορίσουμε …  Απαγορεύονται οι συνεστιάσεις και όλα τα θεάματα … Τα καταστήματα, τα εστιατόρια και τα καφενεία θα λειτουργούν ελάχιστες ώρες… Τώρα γυρίστε στα σπίτια σας και μείνετε εκεί . Θα βγείτε μόνο σε περίπτωση μεγάλης ανάγκης…»

[Απόσπασμα από το έργο ΤΟ ΠΑΙΧΝΊΔΙ ΤΗΣ ΣΦΑΓΗΣ ]

Πιο κατηγορηματικός και πιο προφητικός από τον Όργουελ,  ο Ευγένιος Ιονέσκο, μοιάζει να εμπνεύστηκε από τη δική μας πραγματικότητα για να προσθέσει στο θέατρο του παραλόγου ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα έργα του.

Το θέατρο του παραλόγου είναι η σκληρή και πραγματική στιγμή τους καθενός. Είναι το θέατρο της παράλογης, αδικαιολόγητης και ανίκητης ελπίδας. Γεννήθηκε τη δεκαετία του 1950 μετά το τέλος του β παγκοσμίου πολέμου και σύστηνε κάτι νέο, στα έως τότε δραματουργικά  ειωθότα.  Άφησε εποχή με δυνατούς συγγραφείς και αξιόλογα έργα ,που πέρασαν στην ιστορία, στη βιβλιογραφία του θεάτρου και έγιναν κλασικά. Οι ήρωες μοιάζουν χαμένοι χωρίς πυξίδα και προσανατολισμό σ’ έναν κόσμο που αδυνατούν  να κατανοήσουν. Αναπτύσσουν  λόγο και διάλογο φαινομενικά καθημερινό. Το παράλογο προκύπτει  επειδή ο ίδιος ο λόγος χάνει τη λειτουργικότητά του και οι λέξεις αποδεικνύονται κενές νοήματος και  περιεχομένου. Είναι θέατρο που στρέφεται σε θέματα φιλοσοφικού προβληματισμού όπως η υπαρξιακή αγωνία, ο φόβος του θανάτου, η κατάργηση των ιδεολογιών ,το ανέφικτο της ανθρώπινης ευτυχίας και η αδυναμία της επικοινωνίας.

ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΗΣ ΣΦΑΓΗΣ

Το έργο αυτό γράφτηκε το 1970.  Σήμερα με την πανδημία του κορωνοιού φαντάζει  επίκαιρο όσο κανένα άλλο,  προκλητικό και προφητικό.  Αποτελεί μελέτη του φόβου και των συμπεριφορών του ατόμου απέναντι στο θάνατο. Είτε βιολογικός είτε υπαρξιακός  είτε αξιών. Η αίσθηση του εγκλεισμού και του αποκλεισμού προκαλεί δυσφορία στους ανθρώπους που βρίσκονται σε καραντίνα. Στο έργο κυριαρχούν η αγωνία, η συνειδητοποίηση της  ασημαντότητας της  ύπαρξης και η έλλειψη της αληθινής επικοινωνίας.  Η ιδέα του θανάτου γελοιοποιείται μέσα από την ιονεσκική διαδικασία του παράλογου. «Με το γέλιο» λέει «προσπαθώ να ελευθερώσω τον ασυνείδητο τρόμο, γενεσιουργό αιτία της κακίας και του σαδισμού».  Απέναντι στο θάνατο δεν υπάρχει παρά το εύθραυστο τείχος της αγάπης.

Ο ήρωάς του είναι κατηγορηματικός.   «…Σας συγκέντρωσα εδώ για τελευταία φορά, για να σας  ενημερώσω…  Δεχτήκαμε επίθεση από έναν λοιμό αγνώστων αιτιών… Μέχρι χθες ήμασταν  ελεύθεροι, όμως από σήμερα είμαστε σε καραντίνα…»   Ταυτόχρονα είναι ασαφής.  Για ποιόν  είναι  η «Τελευταία φορά»;  Για τον ίδιο ή για τους άλλους;

Μέγας θεατρικός συγγραφέας ίσως ο κυριότερος  από τους εκφραστές του θεάτρου του παραλόγου

Ο Ευγένιος Ιονέσκο γεννήθηκε σαν σήμερα 26 Νοεμβρίου το 1912 στη Σλάτινα της Ρουμανίας, από πατέρα Ρουμάνο και μητέρα Γαλλίδα. Το 1913 όλη η οικογένεια εγκαθίσταται στο Παρίσι. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το έζησε στη Γαλλία. Επέστρεψε  στη Ρουμανία το 1925 μετά το διαζύγιο των γονιών του. Σπούδασε γαλλική  λογοτεχνία  από το 1928 έως το 1933 και έγινε καθηγητής της γαλλικής γλώσσας .Το 1938 επέστρεψε και πάλι στη Γαλλία με τη σύζυγο και την κόρη τους. Ο ίδιος σε συνέντευξή του είχε δηλώσει «Είμαι γάλλος πολίτης. Η παιδική μου ηλικία είναι  γαλλική».  Το 1970 έγινε μέλος της Γαλλικής ακαδημίας. Κέρδισε πολυάριθμα βραβεία και τιμητικές διακρίσεις.

Έφυγε από τη ζωή 28 Μαρτίου 1994.

Η γλώσσα του Ιονέσκο,  όπως έχουν  πει συχνά και δικαιολογημένα, αποτελεί μια ξεχωριστή ενότητα στα έργα του, προικισμένη με ιδιαίτερη ζωή και απρόβλεπτη φαντασία.

Είναι πλασμένη και ζυμωμένη απ’ την αρχή. Οι παγιωμένες εκφράσεις του:  «Αν χαϊδέψεις έναν  κύκλο θα γίνει φαύλος»   και   «Η αλήθεια έχει δύο όψεις, αλλά η Τρίτη αξίζει περισσότερο»,  εκρήγνυνται και εμπλουτίζονται.

Η παρωδία είναι από τα πιο σταθερά γνωρίσματα του θεάτρου του .Ο άνθρωπος στις πιο ακραίες  δυστυχίες του. Ακόμη και ο θάνατος ,αποτελεί αντικείμενο γελοιοποίησης. Ο Ιονεσκικός αντιήρωας  γκροτέσκος   και ανήσυχος καταλήγει σ΄ έναν κυκλώνα λέξεων και αντικειμένων,  που εντείνουν την κωμικότητα, ενδυναμώνουν το άγχος και επιβραδύνουν τη λύση.  Αέναες επαναλήψεις στο λόγο που ξεφεύγουν από τη λογική.

Ο διάλογος, αποκομμένος από την αλληλουχία της σκέψης, είναι μια ακούραστη φλυαρία σαν παραλήρημα.   Διακωμώδησε καθημερινές καταστάσεις, μιλώντας με συγκινητικό τρόπο για τη μοναξιά του ανθρώπου καθώς και για την ασημαντότητα της   ύπαρξής του.

« Οι άνθρωποι στριφογυρίζουν μέσα στο κλουβί τους που είναι η γη, γιατί δεν μπορούν να στρέψουν το βλέμμα τους  προς τον ουρανό».

Το έργο του Ιονέσκο δεν δίνει κανένα  κανόνα κανένα ηθικό δίδαγμα. Αφήνει την ιστορία ανοιχτή. Ο καθένας μπορεί να βγάλει τα συμπεράσματα που του αρέσουν. Όταν πέσει η αυλαία αρχίζει ο ρόλος του θεατή.

Άλλα έργα του:

«Η ΠΕΙΝΑ ΚΑΙ Η ΔΙΨΑ»

Ένα κείμενο  ελεύθερο, ολοκληρωμένο, δυνατό και απολύτως απαλλαγμένο από ιδεολογίες θα παραμείνει ανάμεσα στα αριστουργήματα του μοντέρνου γαλλικού θεάτρου. Είναι η κραυγή του ανθρώπου που επαναστατεί. Ο θρήνος του μοναχικού ανθρώπου που ψάχνει γύρω του με μάτια απελπισμένα. Κλαίει για κάτι αφάνταστα μακρινό.

«Η αληθινή φυλακή είναι η υποδούλωση του πνεύματος»

«Όταν απαλλαγείτε από τις αξιοθρήνητες προκαταλήψεις σας, θα είστε σχεδόν  ελεύθεροι ή πιο σωστά θα είσαστε προετοιμασμένοι για την ελευθερία».

Ένα αληθινά καθάριο έργο, που με την απλότητά του κατορθώνει να δώσει μεγάλη ανθρώπινη έκφραση στην αγωνία και τον έρωτα.

Ο ΡΙΝΟΚΕΡΟΣ

Είναι το έργο που καταδικάζει τις τάσεις των ανθρώπων να μετατρέπονται σε κοπάδι και ξυπνάει συγχρόνως στους θεατές το ένστικτο της ανεξαρτησίας. Ο Ρινόκερος χρωστάει τη δημιουργία του στην προσωπική εμπειρία του συγγραφέα,  που θαύμαζε ο Ιονέσκο , του Ντενίς ντε Ρουζμόν , ο οποίος υπήρξε μάρτυρας μιας ναζιστικής συγκέντρωσης προς τιμή του Χίτλερ. Όταν εμφανίστηκε ο Χίτλερ, το πλήθος  άρχισε να καταλαμβάνεται από υστερία και παραλήρημα.  Ο Ντενίζ ντε Ρουζμόν ήταν έτοιμος να παραδοθεί σ’ αυτή τη γενική παραφορά, αλλά κάτι από τα βάθη του είναι του άρχισε να αντιστέκεται.  Ένιωσε άβολα, και φρικτά μόνος.  Η προσωπικότητά του βρισκόταν σε ανταρσία που αρνούνταν να ενδώσει.  Αυτό είναι και το σημείο εκκίνησης του Ρινόκερου. Ο Μπερανζέ,  το κεντρικό πρόσωπο του έργου,  μάχεται εναντίον του ολοκληρωτισμού. Το νόημα όμως είναι και υπαρξιακό.  Όλοι οι κάτοικοι μιας μικρής πόλης προσβάλλονται , ο ένας μετά τον άλλο ,από μια παράξενη, άγνωστη μέχρι εκείνη τη στιγμή αρρώστια.  Αθεράπευτη όχι όμως  θανατηφόρα. Τα πρόσωπα που έχουν μολυνθεί γίνονται φυσικά και ψυχικά αγνώριστα .Ο Μπερανζέ αρνείται τη μεταμόρφωση. Υπερασπίζεται έναν κόσμο που σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα ,έναν κόσμο στον οποίο οι λέξεις πολιτισμός ,ελευθερία, φιλία , αγάπη, διατηρούν το νόημά τους.  Με μια λέξη υπερασπίζεται τον ανθρωπισμό.

«Είμαι  ο τελευταίος άνθρωπος και θα παραμείνω άνθρωπος μέχρι το τέλος, δεν θα υποταχτώ»,  και (ουρλιάζοντας) «δεν είμαι τέρας».

Ο Ρινόκερος ήταν η απάντηση του Ιονέσκο στους κριτικούς που τον κατηγόρησαν για περιθωριακή ψυχαγωγία και μηδενισμό. Ενώ τα προηγούμενα έργα του έκλειναν απαισιόδοξα ο τελικός μονόλογος του Μπερανζέ είναι βαθιά αισιόδοξος.

Ας είμαστε αισιόδοξοι κι εμείς.  Όλα καλά θα πάνε.

Βασιλεία Τσορμπαρζόγλου

Εκφωνήτρια της ΕΡΤ

Ραδιοφωνική Παραγωγός